Το πρώτο έτος της πληγής. Που βρισκόμαστε;
Paul Jorion, Forum.eu*
Ευρώπη και Δύση δεν τα κατάφεραν μέχρι τώρα, σε αντίθεση με τους Κινέζους, που τα πήγαν καλύτερα σε αυτό το μέτωπο
Η πανδημία του Covid-19 ξεκίνησε πριν από ένα χρόνο. Ώρα λοιπόν για μια εκτίμηση του τρόπου με τον οποίο οι δυτικές μας κυβερνήσεις αντέδρασαν σε αυτό που, στο όχι τόσο μακρινό παρελθόν, πιο ρεαλιστικά ονομάζαμε πληγή αντί για κρίση.
Μέχρι τώρα τα αριθμητικά στοιχεία είναι δυσοίωνα: 2,5 εκατομμύρια θάνατοι συνολικά, 800.000 στην Ευρώπη και μέση μείωση της διάρκειας ζωής κάθε θύματος κατά 10 έτη. Επιπλέον, οι απώλειες για το ΑΕΠ, την απασχόληση και την αγοραστική δύναμη στον πληθυσμό κυμαίνονται στο 20%.
Μόλις η πανδημία έγινε εθνικό ζήτημα, η πρόκληση για κάθε κυβέρνηση στον κόσμο ήταν να ελαχιστοποιήσει τόσο το ανθρώπινο όσο και το οικονομικό κόστος σε όσο πιο σύντομο χρονικό διάστημα ήταν αυτό εφικτό.
Παραδόξως, χρειάστηκαν έξι μήνες πριν η καταστροφή που αντιμετωπίζαμε τεθεί υπό αυτούς τους όρους. Για περίπου μισό χρόνο, κάθε ευρωπαϊκή κυβέρνηση αυτοσχεδίαζε μια απάντηση στο πλαίσιο μιας ελάχιστης καθοδήγησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με αποτέλεσμα τα άμεσα μέτρα που ελήφθησαν να αποκαλύψουν υψηλά επίπεδα ανετοιμότητας. Ουσιαστικά κάθε χώρα ανταποκρίθηκε σύμφωνα με το εθνικό της πνεύμα. Ενώ έχει πλέον αποδειχθεί ότι το πιο αποτελεσματικό μέτρο που θα μπορούσε να ληφθεί στην αρχή ήταν η μαζική διανομή μασκών, χώρες που αντιμετώπιζαν τοπικές ελλείψεις αντέδρασαν με εντελώς αντιφατικό τρόπο: οι γερμανικές αρχές συμβούλεψαν τον λαό τους να καλύψει το πρόσωπό τους με οποιοδήποτε πανί ήταν πρόχειρο, ενώ το γαλλικό υπουργείο Υγείας ανακοίνωσε ότι «δεν έχει αποδειχθεί η αποτελεσματικότητα των μασκών», αδιαφορώντας ή, έτσι δείχνει, το πολιτικό κόστος που θα πληρώνονταν όταν αυτή η πλάνη γινόταν ξεκάθαρη.
Σε αντίθεση με το 2008, οι ευρωπαϊκές αρχές παρέμειναν σιωπηλές το 2020. Η παγκοσμιοποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα είχε καταστήσει αδιέξοδη την έννοια μιας εγωκεντρικής εθνικής αντίδρασης το 2008. Έχοντας τα πρωτεία κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρωτοστάτησαν στην απάντηση. Το 2020 η υπάρχουσα ισορροπία ισχύος μεταξύ των εθνών οδήγησε τα πιο ισχυρά να έχουν την απαίτηση και να τραμπουκίσουν τα πιο αδύναμα για να αρπάξουν αυτά τις μάσκες και υδροαλκοολικά τζελ. Η υφαρπαγή μασκών από την κυβέρνηση των ΗΠΑ σε διάφορα αεροδρόμια θα παραμείνει σημείο ιστορικού χαμηλού στις διεθνείς σχέσεις.
Η καλύτερη απάντηση στην πανδημία ήταν αναμφίβολα η κινεζική, καθώς είχε ως αποτέλεσμα λιγότερους θανάτους και ελάχιστη οικονομική ζημία. Το ότι δεν επαναλήφθηκε στην Ευρώπη δεν οφείλεται τόσο στην ιδεολογική αντίθεση στο κινεζικό μοντέλο, όσο στην πρακτική αδυναμία μετά από δεκαετίες διάλυσης των εργαλείων για τον βασικό σχεδιασμό και ανάθεσης πρωτοβουλιών ταχείας απόκρισης σε κάθε επίπεδο στον ιδιωτικό τομέα. Σε αυτές τις συνθήκες, ωστόσο, και οι δύο αλυσίδες, προσφοράς και ζήτησης, κλονίστηκαν. Τις πρώτες μέρες, η Κίνα, ο κύριος προμηθευτής μασκών για τον υπόλοιπο κόσμο, παρέλυσε. Λίγο μετά η εύπορη μεσαία τάξη άρχισε να εργάζεται από το σπίτι, ενώ πάγωσε η ζήτηση για τα αγαθά και τις υπηρεσίες που προσφέρονται από τις βιομηχανίες παιδικής φροντίδας και εστίασης, αφήνοντας τις κυριολεκτικά να λιμοκτονήσουν.
Δυστυχώς, ενώ τα παλιά καλά κράτη κατάφεραν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους όταν χτύπησε η καταστροφή, ένα κράτος που διαμορφώθηκε σύμφωνα με το πρότυπο μιας εταιρείας αντέδρασε με τον τρόπο που μια εταιρεία αντιδρά σε μια κρίση, όλοι τρέχουν προς της έξοδο και ο σώζων εαυτόν σωθήτω!
Παραδόξως, δεν υπάρχει αμφιβολία περί αυτού, πολλοί σκέφτονται ότι όταν επανεξετάσουμε τις πιθανές προσεγγίσεις, όσον αφορά την ελαχιστοποίηση του ανθρώπινου και οικονομικού κόστους, η κινεζική στρατηγική εξάλειψης του ιού καταλήγει σε μια σιωπηρά υψηλότερη εκτίμηση της ατομικής ζωής από ότι οι πολιτικές του «βλέποντας και κάνοντας» της Δύσης.
Ενώ τα άρθρα γνώμης των εφημερίδων αναρωτιούνται ακόμα εάν ο κοινωνικός ιστός μπορεί να ξαναχτιστεί με το παλιό καλούπι, επιστημονικές μελέτες που αξιολογούν την απόκριση της Δύσης στην πληγή ακούγονται σαν μια λιτανεία σοσιαλιστικής προπαγάνδας. Ο λόγος είναι απλός στην πραγματικότητα, αλλά αξίζει να επισημανθεί αφού έχει λησμονηθεί καθολικά.
Απαιτείται όμως να επιστρέψουμε στα βασικά. Το κράτος πρόνοιας βασίζεται στην ανάπτυξη, δηλαδή στην ανάπτυξη του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Αλλά τι είναι το ΑΕΠ; Ένα ετήσιο σύνολο προστιθέμενης αξίας στο έθνος, δηλαδή το άθροισμα όλων των κερδών. Δύο τύποι οικονομικών παραγόντων δημιουργούν κέρδη: οι επιχειρήσεις που πωλούν αγαθά ή υπηρεσίες σε τιμή υψηλότερη από αυτή που έχει κοστίσει η παραγωγή ή η παροχή τους, και οι έμποροι που αποκτούν ένα αγαθό ή μια υπηρεσία και το μεταπωλούν σε τιμή υψηλότερη από την αγορά.
Πρέπει να υπάρχει προσφορά και ζήτηση τόσο για τα αγαθά όσο και για τις υπηρεσίες. Ο πληθυσμός πρέπει να έχει αγοραστική δύναμη έτσι ώστε να μπορεί να προκύψει η ζήτηση. Αυτό που, ωστόσο, γενικά παραβλέπεται είναι ότι για να συμβεί αυτό, ένα σημαντικό μέρος των κερδών που δημιουργούν οι πάροχοι υπηρεσιών και οι έμποροι πρέπει να βρει το δρόμο του στα πορτοφόλια των καταναλωτών - μια έννοια που, κατά κανόνα, βρίσκουν δυσάρεστη. Όταν το επιχειρείν έχει περιοριστεί στον βαθμό που συμβαίνει τώρα, εναπόκειται στην κυβέρνηση να διασφαλίσει ότι τα κέρδη μετατρέπονται σε αγοραστική δύναμη.
Σχετικά με αυτό, το American National Bureau of Economic Research λέει τα εξής: «Κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας, μπορεί να είναι πιο εποικοδομητικό να μετριαστεί η οικονομική δυσχέρια μέσω της κοινωνικής ασφάλισης», ενώ το Oxford Review of Economic Policy καταλήγει στο εξής συμπέρασμα: «Η πανδημία έχει δείξει ότι οι επιχειρήσεις χρειάζονται τις κυβερνήσεις, καθώς και οι κυβερνήσεις χρειάζονται τις επιχειρήσεις. […] «Η καλύτερη ανοικοδόμηση» απαιτεί μια σαφέστερη αντίληψη για το τι ακριβώς θέλουν να χτίσουν - και είναι απίθανο να είναι ένας εταιρικός τομέας που αποφέρει κέρδη στην πλάτη της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, της αυξανόμενης ανισότητας ή του κοινωνικού αποκλεισμού. […] Η καλή επιχειρηματικότητα μπορεί να τονώσει τα κέρδη· τα κέρδη δεν οδηγούν απαραίτητα σε καλή επιχειρηματικότητα». Πράγματι: ένας απατεώνας που πουλάει αέρα κοπανιστό συμβάλλει πολύ στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά αυτό είναι το τελευταίο πράγμα που χρειαζόμαστε τώρα.
*Αυτό το άρθρο αρχικά δημοσιεύτηκε στo Forum.eu στις 3/3/2021
Πηγή: efsyn.gr