Αναδημοσίευση από: http://www.efsyn.gr/arthro/i-poli-toy-fovoy
Συντάκτης: Νίκος Μιτζάλης *
Ο γνωστός πολιτικός γελοιογράφος Κάρλος Λατούφ μετά τα πρόσφατα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι είχε σκιτσάρει τον Φρανσουά Ολάντ να πετάει ένα μπούμερανγκ στη Συρία, το οποίο τη διαπερνούσε για να επιστρέψει χτυπώντας τον πύργο του Αϊφελ.
Οταν τον ρώτησα εάν είχε εμπνευστεί από τον Φουκό ή την Αρεντ και τη θεώρησή τους περί «μπούμερανγκ εφέ», αποτέλεσμα της δυτικής αποικιοκρατικής πρακτικής, η οποία ενώ μεταλαμπάδευε τις τεχνικές και τα πολιτικά και θεσμικά της όπλα επιβολής στις χώρες που εφαρμόζονταν, την ίδια στιγμή επέστρεφε πίσω στην Ευρώπη εξουσιαστικές τεχνικές και μοντέλα (νομιμοποίησης αυτής) εγκαθιστώντας μια εσωτερική αποικιοκρατία, μου απάντησε αρνητικά.
Με τη σειρά μου του είπα ότι η έμπνευση πολλές φορές αποτελεί τη βάση της θεωρίας και πως αυτό δεν αναιρεί την πραγματικότητα του Σαν Ντενί, του Κλισί-σου-Μπουά, του Μολενμπέκ και των άλλων ευρωπαϊκών εσωπόλεων, απότοκο μιας παρελθούσης αποικιοκρατίας και παρεμβατικής πολιτικής με σαφή οικονομικά οφέλη και απωθημένης στο υποσυνείδητο και στα περίχωρα.
Οι πρόσφατες εικόνες των ερημικών ευρω- παϊκών πόλεων, του Παρισιού και των Βρυξελλών, έπειτα από την τρομοκρατική επίθεση του «Ισλαμικού κράτους» και τις συνεπακόλουθες κρατικές οδηγίες προς τους πολίτες, οι οποίες προσομοιάζουν μάλλον σε στρατιωτικό νόμο, πέραν της αφύπνισης της συνείδησης του πολίτη, ο οποίος καλείται να αναλογιστεί την πηγή και τα αίτια των οδυνηρών γεγονότων, δίνουν αφορμή για μια ευρύτερη θεώρηση της μελλοντικής πόλης.
Η τρομοκρατία αλλά και η περιβαλλοντική καταστροφή ως αφορμή και εργαλείο για τη διαμόρφωση μιας εφιαλτικής αστικότητας, με βάση τη διαχείριση του φόβου, έχει αποτυπωθεί στην έβδομη τέχνη από ταινίες όπως π.χ.: «Alphaville» (1965), «Δικαστής Ντρεντ» (1995), «Blade Runner» (1982), αλλά και στην ένατη τέχνη από έργα όπως: «Η πόλη που δεν υπήρξε» (1977), «Η Γιορτή των Αθανάτων» (1980) κ.ά. προσφέροντας απεικονίσεις ενός εφιαλτικού μέλλοντος το οποίο μοιάζει ολοένα και πιο κοντινό.
Οι νεοεγερθέντες φράκτες αλλά και εκείνοι που αναμένονται να ολοκληρωθούν τα επόμενα χρόνια σε Βουλγαρία, Γαλλία (Καλέ), Σκόπια, σύνορα Ουκρανίας και Εσθονίας με Ρωσία και αλλού, με σκοπό την αναχαίτιση των προσφυγικών ροών από τις χώρες όπου οργιάζει η τρομοκρατία, σε συνδυασμό με τα μέτρα εκτάκτου ανάγκης που έχουν παρθεί, όπως π.χ. ανάπτυξη χιλιάδων στρατιωτών στη Ρώμη, απαγόρευση κυκλοφορίας σε Βρυξέλλες και Παρίσι, κλείσιμο μεγάλων καταστημάτων, μουσείων, κινηματογράφων, φρούρηση ξενοδοχείων και επιτήρηση κεντρικών αρτηριών αλλά και ο στιγματισμός συγκεκριμένων συνοικιών όπως του Μολενμπέκ ή των παρισινών banlieue ως άντρα τρομοκρατίας δείχνουν μια αυστηροποίηση της νόρμας των κοινωνικών σχέσεων και μια μετατόπιση της πολιτικής ορθότητας προς μια κουλτούρα εμμένειας.
Οπως έγραφε και ο Marc Auge, τραυματικά -για το κράτος- γεγονότα ενεργοποιούν «τελετουργίες έκτακτης ανάγκης», οι οποίες αποτελούν μια προσπάθεια να εξαλειφθεί (από τις συνειδήσεις) ή να αντιστραφεί διά της άρνησης το συμβάν καθεαυτό.
Ο Agamben χρησιμοποιεί αντίστοιχα τον όρο «κατάσταση εξαίρεσης», συνήθη στη γερμανική θεωρία όσο και ο όρος «κατάσταση πολιορκίας» για την ιταλική και γαλλική θεωρία, για να περιγράψει αυτή την ιδιαίτερη μορφή ειδικού δικαίου που επιτρέπει την εφαρμογή έκτακτων μέτρων περιστολής συνταγματικών δικαιωμάτων προκειμένου να υπερασπιστεί το δημοκρατικό σύνταγμα!
Ο Rossiter είχε τονίσει βέβαια ότι η κατάσταση εξαίρεσης από τη στιγμή που εφαρμόζεται, αυτομάτως αποτελεί παράδειγμα διακυβέρνησης με την κυβέρνηση να αυξάνει τα δικαιώματά της περιορίζοντας εκείνα των πολιτών της.
Ταυτοχρόνως όμως με τις κοινωνικές σχέσεις, η πόλη αλλάζει εξίσου καθώς και η ίδια η αρχιτεκτονική. Και όχι (μόνο) για ντόπιες «επικίνδυνες» κοινωνικές ομάδες όπως περιέγραφε ο Mike Davis για το Los Angeles αλλά και για εκείνες που αναμένουν να εισέλθουν σε αυτήν.
Οι αντιτρομοκρατικές οδηγίες του Συλλόγου Βρετανών Αρχιτεκτόνων (RIBA) το 2010, αλλά και εκείνων των ΗΠΑ που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου, συμβουλεύουν συγκεκριμένες διαστάσεις στα παράθυρα, ειδικές επενδύσεις στα τζάμια, δημιουργία σε κάθε κτίριο γραφείων ή καταστημάτων χώρων ασφάλειας τουλάχιστον 0,66 τ.μ. ανά άτομο, συγκεκριμένη απόσταση των κτιρίων από τον δρόμο, κ.λπ..
Δεν είμαστε μακριά από μια γενικευμένη αντιτρομοκρατική μορφοποίηση της πόλης όπως ο πρώτος διδάξας, το Ισραήλ, προτείνει: αλλεπάλληλα σημεία ελέγχου ταυτότητας όχι μόνο στα δημόσια μέσα μεταφοράς αλλά και στα δημόσια κτίρια υπηρεσιών και τουριστικού ενδιαφέροντος, κέντρα/φυλάκια εισόδου-εξόδου σε «επικίνδυνες» συνοικίες, ισχυρή αστυνόμευση στο πλαίσιο μιας μόνιμης κατάστασης εξαίρεσης, γενικευμένη επιτήρηση και επέκταση των καμερών, ειδική διαμόρφωση δημόσιων χώρων και πλατειών, κ.λπ..
Αυτό μεθερμηνεύεται σε μια πιθανή πόλη θραυσματοποιημένων, επάλληλων ή και εφαπτόμενων συνοριακών περιοχών (εξευγενισμένων και μη) περιορισμένης και κατευθυνόμενης κίνησης χωρίς δημόσιους, ελεύθερους χώρους με αποδεκτή ανισότητα και με αυξημένη αυτονομία έτσι ώστε να μπορούν να απομονώνονται σε περίπτωση κινδύνου.
Οι μηχανισμοί εξισορρόπησης θα περιορίζονται σε νομοθετήματα ασφαλείας και σε μηχανισμούς καταστολής, οι οποίοι και θα θέτουν ενδυματολογικούς και συμπεριφορικούς περιορισμούς, ενώ η οικονομία της ασφάλειας θα κυριαρχήσει στην αγορά.
Η επανάληψη του μοντέλου αυτού σε πολεοδομικό και χωροτακτικό επίπεδο θα δημιουργήσει αντίστοιχα μια Ευρώπη-φρούριο έξω από τα τείχη/σύνορα της οποίας θα διαμορφώνεται ένα περιβάλλον αντίστοιχο της «καταραμένης γης» έξω από την Mega-city One στο φιλμ «Δικαστής Ντρεντ», όπου φυσικά θα κατοικείται από «καταραμένους».
Το πιο σημαντικό σε ένα τέτοιο δυστοπικό μέλλον είναι, όπως έγραφε ο Bauman, η υπέρβαση ή αλλιώς η διάβαση αυτού του νέου είδους συνθηκών «συνοριακής περιοχής» και η ουσιαστική πρόσδεσή μας με τα ανθρωπιστικά ιδεώδη, η οποία είναι θεμελιώδης για την απάμβλυνση των αντιθέσεων και την καταπολέμηση των συνεπακόλουθων της βίας (πολιτισμικός και θρησκευτικός ρατσισμός κ.λπ.).
* δρος Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ